حکم اسما و صفات خدا (قرآن)

---

توقیفیت اسما و صفات الهی بحثی است که قرآن کریم در آیات گوناگون از آن یاد فرموده است و احکامی را در این مورد ذکر می فرماید که در ذیل بدانها اشاره می شود.

۱ - اسما و صفات توقیفی

---

لزوم خواندن خداوند، تنها با اسما و صفات تعیین شده از طرف او: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»(آیه یاد شده دلالت می‌کند که نامیدن خدا به غیر آنچه او، خود را بدان نامید، جایز نیست.)

۱.۱ - معنای اسم

کلمه اسم بحسب لغت چیزی را گویند که بوسیله آن انسان بسوی چیزی راه پیدا کند، چه اینکه علاوه بر این دلالت، معنای وصفی‌ای را هم افاده بکند مانند لفظی که حکایت کند از معنای موجود در آن چیز، و یا صرف اشاره به ذات آن چیز باشد مانند زید و عمرو و مخصوصا اسم‌های مرتجل که قبلا سابقه وصفی نداشته و تنها اشاره به ذات دارد.
«فلا تضربوا لله الامثال ان الله یعلم وانتم لا تعلمون؛بنابراین برای خدا امثال (و شبیه) قائل نشوید، چرا که خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.» ( آیه یاد شده بر توقیفی بودن اسمای الهی دلالت دارد. )

۲ - عبادت با بهترین اسما و صفات

---

لزوم خواندن و عبادت خداوند، با بهترین اسما و صفات: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها...؛و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید...»

۳ - شکار با سگ

---

وجوب بردن نام خدا، هنگام شکار با سگ: «یسـلونک ماذا احل لهم قل احل لکم الطیبـت وما علمتم من الجوارح مکلبین تعلمونهن مما علمکم الله فکلوا مما امسکن علیکم واذکروا اسم الله علیه...؛از تو سوال می‌کنند چه چیزها برای آنها حلال شده است بگو آنچه پاکیزه است برای شما حلال گردیده و (نیز صید ) حیوانات شکاری که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید (برای شما حلال است) پس از آنچه این حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند بخورید و نام خدا را (به هنگام فرستادن حیوان برای شکار) بر آن برید ...»
(ضمیر «علیه» به «ما علمتم» برمی گردد، بنابراین معنای «واذکروا اسم الله علیه» این است که هنگام فرستادن سگ (برای شکار) نام خدا را ببرید.)

۴ - نحر کردن شتران قربانی

---

وجوب ذکر نام خدا، هنگام نحر کردن شتران قربانی : «والبدن جعلنـها لکم من شعـئر الله لکم فیها خیر فاذکروا اسم الله علیها صواف...؛و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم در آنها برای شما خیر و برکت است، نام خدا را (هنگام قربانی کردن آنها) در حالی که به صف ایستاده‌اند ببرید...»

۵ - تحول در اسما و صفات خداوند

---

حرمت ایجاد تغییر و تحول در اسما و صفات خداوند: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»
(«ذروا الذین...» کسانی را که در اسمای خدا انحراف ایجاد می‌کنند و بتهای خود را به آن نام می‌نامند و آن را با زیادی و نقصان تغییرش می‌دهند به خود رها کن. مشرکان «لات» را از الله و «عزی» را از عزیز و « منات » را از منان مشتق کرده‌اند. )

۶ - اسما حاکی از نقص

---

عدم جواز خواندن خدا با اسما و صفات، حاکی از نقص و محدودیت: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»(بنا بر قولی، مقصود از «یلحدون...» وصف کردن و نامیدن خدا به چیزی است که لایق او نیست.)

۷ - ممنوعیت تشبیه

---

ممنوعیت تشبیه صفات خدا، به صفات خلق: «فلا تضربوا لله الامثال...؛بنابراین برای خدا امثال (و شبیه) قائل نشوید...»(معنای آیه چنین است که خدا را به چیزی که او را به غیرش تشبیه کند وصف نکنید و او را با خلقش مقایسه ننمایید.)

۸ - آغاز کارها با نام خدا

---

استحباب آغاز کارها با نام «الله» و گفتن «بسم الله»: «بسم الله الرحمـن الرحیم؛به نام خداوند بخشنده و مهربان.» (می‌توان از (بسمله در آغاز سوره فاتحه) استدلال کرد برای راجحیت تسمیه در آغاز هر کاری، جز مواردی که به دلیل خاص استثنا شده، زیرا ظاهر این است که آغاز کردن ( فاتحه با بسمله) برای تعلیم بندگان است که چگونه کارشان را آغاز نمایند.)
«وقال ارکبوا فیها بسم الله مجرها ومرسـها...؛او گفت بنام خدا بر آن سوار شوید و به هنگام حرکت و توقف آن یاد او کنید...»

۹ - قرائت قرآن با نام خدا

---

استحباب قرائت قرآن با نام خدا: «اقرا باسم ربک الذی خلق؛ بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید.»

۱۰ - یاد کردن خدا با اسمای او

---

مطلوبیت یاد کردن خدا با اسمای او: «واذکر اسم ربک...؛نام پروردگارت را یاد کن...»، «واذکر اسم ربک بکرة واصیلا؛ و نام پروردگارت را هر صبح و شام به یاد آور.»

۱۱ - ذکر نامهای خدا هنگام ذبح

---

جواز و کفایت ذکر هر یک از نامهای خدا، هنگام ذبح یا نحر قربانی: «فکلوا مما ذکر اسم الله علیه ان کنتم بـایـته مؤمنین• وما لکم الا تاکلوا مما ذکر اسم الله علیه وقد فصل لکم ما حرم علیکم الا ما اضطررتم الیه... • ولا تاکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه و انه لفسق...؛و از آنچه نام خدا بر آن گفته شده بخورید (اما از گوشت حیواناتی که به هنگام سر بریدن نام خدا بر آن نمیبرند نخورید) اگر به آیات او ایمان دارید• چرا از چیزهائی نمیخورید که اسم خدا بر آنها برده شده در حالی که (خداوند) آنچه را بر شما حرام بوده بیان کرده است، مگر اینکه ناچار باشید (که در این صورت خوردن از گوشت چنان حیواناتی جائز است) ...•... • و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده نخورید و این کار گناه است...!»
«لیشهدوا منـفع لهم ویذکروا اسم الله فی ایام معلومـت علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم فکلوا منها واطعموا البائس الفقیر؛ تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیاتبخش) باشند، و نام خدا را در ایام معینی بر چهار پایانی که به آنها روزی داده است (هنگام قربانی کردن) ببرند (و هنگامی که قربانی کردید) از گوشت آنها بخورید، و بینوای فقیر را نیز اطعام نمائید.»
«ولکل امة جعلنا منسکـا لیذکروا اسم الله علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم...؛برای هر امتی قربانگاهی قرار دادیم تا نام خدا را (به هنگام قربانی) بر چهار پایانی که به آنها روزی داده‌ایم ببرند...»، «والبدن جعلنـها لکم من شعـئر الله لکم فیها خیر فاذکروا اسم الله علیها صواف...؛و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم در آنها برای شما خیر و برکت است، نام خدا را (هنگام قربانی کردن آنها) در حالی که به صف ایستاده‌اند ببرید...»

۱۲ - پانویس

---